Home » Posts tagged 'Neandertalet'
Tag Archives: Neandertalet
Pёrse u zhdukёn Neandertalёt?
Neandertalёt kishin fizik tё fuqishёm, ishin inteligjentё dhe tё aftё pёr tё menduar simbolikisht. Kreativiteti i tyre shfaqet nё pikturimet e mureve tё shpellave; ata kujdeseshin pёr tё moshuarit dhe varrosjen e tё afёrmve e shoqёronin me bimё mjekёsore; ushqimin e siguronin pёrmes prodhimit dhe pёrdorimit tё veglave tё punёs tё sofistikuara. E megjithatё, rreth 30 mijё vite mё parё, Neandertalёt u zhdukёn.
Nё njё studim tё fundit tё botuar nё revistёn shkencore PLOS One studiuesit argumentuan se fertiliteti i ulёt dhe ndryshimet klimatike ishin arsyet qё sollёn zhdukjen dhe zёvendёsimin e tyre me popullata tё Homo sapiens. Prej njё modeli demografik, bazuar tek tё dhёnat e pёrftuara prej vёzhgimit tё shoqёrive gjuetarё-mbledhёse dhe grupeve sociale tё primatёve, studiuesit pёrcaktuan faktorёt qё ndikuan nё zvogёlimin e popullatёs sё Neandertalёve. Sipas tyre, popullata e paqёndrueshme e Neandertalёve mund tё ketё marrё goditjen pёrfundimtare prej pasojave tё ndryshimeve klimatike.
Kёshtu, prej studimit tё variacionit tё izotopeve tё karbonit dhe oksigjenit nё dy shpella nё Rumani, studiuesit ishin nё gjendje tё detajonin historinё e klimёs nё Evropёn Qendrore. Ata arritёn nё pёrfundimin se ndryshimet e klimёs gjatё periudhёs sё fundit tё Epokёs sё Akullit ndikuan nё uljen e numrit tё Neandertalёve. Kjo pasi temperaturat e ftohta pёr njё kohё tё gjatё u shoqёruan me thatёsira. Pёr pasojё, stresi ekologjik i shkaktuar prej tё ftohtit dhe thatёsirave nё mijёra vite, ndikoi ciklin e rёnies sё popullatёs sё Neandertalёve dhe zёvendёsimin e tyre me Homo sapiens.
Nё kёtё studim, pёrjashtohet mundёsia qё shfaqja e njeriut nё arenёn evolutive tё ketё qenё arsyeja e vetme e zhdukjes sё Neandertalёve. Thёnё ndryshe, megjithёse nuk pёrjashtohen konfliktet pёr burime ushqimi mes tyre dhe popullatave njerёzore por dhe Denisovanёve, Neandertalёt nuk mundёn tё pёrballonin dhe tё zgjidhnin problemet e reja tё mbijetёsёs, qё u shfaqёn gjatё ndryshimeve klimatike dhe tё linin pasardhёs. Duket se ata nuk zotёronin aftёsi tё atilla biokulturore, me anёn e tё cilave tё formonin pёrshtatje qё t’i pёrgjigjeshin mozaikut tё problemeve adaptive.
Nga ky kёndvёshtrim, arsyet e zhdukjes sё tyre duhen kёrkuar nё shumёsinё e problemeve adaptive me tё cilat u pёrballen kushёrinjtё tanё evolutivё.
Burime:
Degioanni, A., et al. (2019). Living on the edge: Was demographic weakness the cause of Neanderthal demise? PLOS ONE, 14 (5): e0216742. doi: 10.1371/journal.pone.0216742
Hoffman, D. L. et al. (2018). U-Th dating of carbonate crusts reveals Neanderthal origin of Iberian cave. Science, 359 (6378): 912-915
Kultura e Neandertalёve
Prej njё studimi tё botuar nё muajin gusht tё kёtij viti nё revistёn PLoS One rezultoi se Neandertalёt kanё shfrytёzuar burimet ujore ose kanё gjuajtur nё ujё pёr tё siguruar ushqim. Ky pёrfundim u arrit nga studimi i strukturёs anatomike sё veshёve tё 23 Neandertalёve, qё ashtu si tek njerёzit qё shpenzojnё kohё nё mjedise ujore dhe vende tё ftohta, kishin pёsuar njё ndryshim pёrshtatёs. Sёbashku me pёrdorimin e zjarrit, Neandertalёt arritёn tё zgjidhnin nё mёnyrё efikase ato probleme tё mbijetesёs qё lidhen me ushqimin por dhe mbrojtjen prej grabitqarёve.
Studimi i fundit hedh dritё dhe i bёn jehonё mёnyrave tё jetesёs sё Neandertalёve, qё pёr studiuesit, ndryshe nga sa pretendohej mё parё, shfaqin njё repertor tё larmishёm sjelljesh.
Mbase zbulimi mё domethёnёs mbi Neandertalёt ёshtё pikturimi prej tij i mureve tё shpellave. Vitin qё kaloi, nё muret e tri shpellave nё Spanjё, u gjetёn vizatime me moshё 64 mijё vjeçare. Aftёsia simbolike dhe krijuese, cilёsi qё deri vonё mendohej se ishin atribut njerёzor, u hasen pёr herё tё parё tek kushёrinjtё tanё evolutivё, qё asokohe, ishin i vetmi lloj qё popullonin Evropёn.
Ky zbulim ishte nё vazhdёn e njohjes sё natyrёs krijuese tё Neandertalёve. Jetesa e tyre nё lidhje me sigurimin e ushqimit duke gjuajtur mamuthё ose bizonё, kishte dhe njё dimension tjetёr: ata realizonin ornamente pёr zbukurimin e trupave tё tyre. Gjetja e tetё kthetrave zogjsh nё njё shpellёz nё Kroaci, qё ishin pёrshtatur pёr varёse ose objekt tjetёr zbukurues, i befasoi studiuesit.
Repertori i sjelljes sё Neandertalёve pёrfshinte mёnyra efikase pёr sigurimin e mbijetesёs dhe kapacitete simbolike dhe krijuese.
Por lindja e njeriut rreth 300 mijё vite mё parё dhe evolucioni i tij biologjik, qё krijoi kushtet pёr ndodhjen e Revolucionit Konjitiv rreth 70 mijё vite mё parё, i ndryshuan aktorёt nё arenёn evolutive. Kushёrinjtё e tij, Neandertalёt, humbёn pёrgjithmonё betejёn pёr mbijetesё. Zhdukja e tyre, megjithё cilёsitё dhe aftёsitё e larta qё gёzonin, i detyrohet daljes nё skenё tё llojit tonё, Homo sapiens, pёrshtatjet kulturore tё tё cilit, i mundёsuan tё dalё fitues nё arenёn evolutive. Nga 30 mijё vite mё parё e deri sot, njeriu ёshtё i vetmi lloj hominin qё jeton.
Aftёsia e njeriut pёr tё “siguruar” zhdukjen e llojeve tё tjerё vijon: kriza klimatike e shkaktuar prej tij i bёn jehonё kёtij fakti tё hershёm evolucionar.
Burime:
Trinkaus E, Samsel M, Villotte S (2019) External auditory exostoses among western Eurasian late Middle and Late Pleistocene humans. PLoS ONE 14(8): e0220464. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0220464.
Hoffman, D. L. et al. (2018). U-Th dating of carbonate crusts reveals Neanderthal origin of Iberian cave. Science, 359 (6378): 912-915.
Hoffman, D.L. et al. (2018). Symbolic use of marine shells and mineral pigments by Iberian Neandertals 115,000 years ago. Science Advances, 4 (2). doi: 10.1126/sciadv.aar5255
https://www.nature.com/news/neanderthals-wore-eagle-talons-as-jewellery-1.17095
Paraardhësi i përbashkët i Neandertalëve dhe njeriut të sotëm
- Paraardhësi i përbashkët i Neandertalëve dhe njeriut të sotëm ka jetuar të paktën 800 mijë vite më parë
- Neandertalët janë kushërinjtë tanë më të afërt gjenetikë
- Neandertalët dhe njeriu i sotëm në Evropë janë kryqëzuar disa herë mes tyre
- Neandertalët u zhdukën rreth 30 mijë vite më parë
Neandertalët dhe njeriu i sotëm kanë një paraardhës të përbashkët që ka jetuar të paktën 800 mijë vite më parë.
Ky përfundim u arrit pas zbulimit dhe analizimit të dhëmbëve 430 mijë vjecarë të Neandertalëve të hershëm, që kanë jetuar në shpellën Sima de los Huesos, në verilindje të Spanjës.
Ndryshimet e vërejtura në këto dhëmbë, krahasuar edhe me hominë të tjerë, janë të atilla sa bien ndesh me faktin se ato duhet të ishin të ngjashme me atë të njeriut, po të marrim parasysh se këto dy lloje kanë jetuar në të njëjtën kohë.
Ky studim hedh poshtë mendimin e mëparshëm se ndarja e linjës që origjinoi Neandertalët dhe linjës së njeriut të sotëm kishte ndodhur nga 300 mijë deri 500 mijë vite më parë.
Gjithashtu, vë në pikëpyetje pohimin e gjithëpranuar prej antropologëve se njeriu dhe Neandertalët kanë paraardhës të përbashkët Homo heidelbergensis. Kjo pasi ky lloj jetuar nga 800 mijë deri 130 mijë vite më parë.
Burime:
Gomez-Robles, A. (2019). Dental evolutionary rates and its implications for the Neanderthal- modern human divergence. Science Advances. DOI: 10.1126/sciadv.aaw1268.
SAPIENS 